شاید تصور می‌کنید تولید سنگ‌های طبیعی فرآیندی بسیار ساده است. سنگ را استخراج کرده، تکه‌تکه می‌کنند و به مصرف‌کننده می‌رسانند. اما در واقعیت تولید و پردازش سنگ طبیعی بسیار پیچیده‌تر است. تولید سنگ طبیعی را می‌توان تلفیقی از هنر و علم دانست؛ هم‌گرایی سنت و فناوری؛ ترکیبی از خلاقیت و صنعت.
سنگ طبیعی از دیواره‌های معدن سنگ استخراج می‌شود و بعد تولیدکننده آن را به اسلب‌ها و شکل‌های مختلف درمی‌آورد. معادن سنگ در بسیاری کشورهای دنیا از جمله ایتالیا، چین، اسپانیا، هند، کانادا، مکزیک، آمریکا و کشور خودمان ایران یافت می‌شوند. معدن‌کاران در این کشورها با دقت و علاقه و با مهارت خود این سنگ‌ها را از دل زمین بیرون می‌کشند. البته نباید نقش علم را در این کار بزرگ نادیده گرفت.
پیشرفت‌های اخیر در تجهیزات و فناوری صنعت سنگ تا حد زیادی بر عملیات استخراج سنگ طبیعی از معدن و پردازش و رساندن آن به دست مصرف‌کننده تاثیر گذاشته‌است. در اینجا قصد داریم بخشی از فرآیند پیچیده استخراج و تولید سنگ طبیعی را با هم بررسی کنیم.
استخراج سنگ طبیعی
سنگ طبیعی را باید با دقت و ترجیحاً به شکل بلوک‌های بزرگ استخراج کرد. اولین قدم بیرون آوردن بلوک اولیه است. یعنی جدا کردن یک تخته‌سنگ بزرگ از دیواره معدن سنگ. این کار معمولاً با مته‌زنی، انفجار یا اره کردن بلوک اولیه انجام می‌شود. بلوک اولیه با توجه به نوع سنگ در اندازه‌های مختلف تا ۱۰۰۰ مترمکعب، ۲۷۰۰ تن وجود دارد.
تذکر: بسیار اهمیت دارد که سنگ طبیعی هنگام مته‌زنی و انفجار خرد نشود.
برای جلوگیری از خردشدن سنگ باید آن را تا حد ممکن مستقیم برش داد. به‌همین‌منظور ابتدا سوراخ‌های کنار همی در سنگ ایجاد می‌کنند تا خط برش مشخص شود. فاصله بین سوراخ‌ها به جنس سنگ و مقاومت آن در برابر انفجار بستگی دارد.
خطر: باید تا حد ممکن استفاده از مواد منفجره را محدود و از انواع ضعیف‌تر آن استفاده کرد. برای مثال، استفاده از دینامیت برای استخراج سنگ‌های طبیعی در نروژ ممنوع است.
نکته: در گذشته از باروت سیاه برای انفجار در معادن سنگ‌های طبیعی استفاده می‌شد، ولی امروزه استفاده از مواد منفجره مخصوص و فیوزهای انفجاری معمول‌تر است. روش انفجار به ویژگی‌های سنگ بستگی دارد.
امروزه معمول‌ترین شیوه برای استخراج بلوک‌های سنگ، برش آنها توسط اره‌های سنگ‌بری است. کابل‌های الماسی این اره از سوراخ‌های موجود رد شده و یک برش بزرگ و منظم ایجاد می‌کنند. این روش برش گاهی تنها شیوه استخراج بلوک‌های مرمر و سنگ آهک است. برای برش این سنگ‌ها می‌توان از انواع اره‌های برقی هم استفاده کرد. سنگ‌های بسیار سخت را هم معمولاً با استفاده از اره‌های سنگ‌بری بیرون می‌آورند. اما گاهی مدیر پروژه ترجیح می‌دهد بعد از بیرون آوردن بلوک اول و دوم سنگ‌های طبیعی با استفاده از اره، باقی بلوک‌ها را با روش انفجار خارج کند.
بعد از جدا کردن بلوک اولیه از دیواره معدن، می‌توان آن را با روش‌های مختلف به بلوک‌های کوچک‌تر تبدیل کرد، مانند استفاده از روش سوراخ‌های پشت سر هم و انفجار، اره کردن یا قرار دادن قلم در سوراخ‌های ایجاد شده و استفاده از چکش برای کوبیدن روی آنها و ترک انداختن سنگ. پس‌از شکل دادن بلوک‌های سنگ طبیعی، سنگ آماده ارسال به کارخانه می‌شود. اگر قرار است این سنگ‌های طبیعی در بازارهای جهانی به فروش برسند، باید استانداردهای کیفیتی خاصی داشته باشند. برای مثال بلوک‌ها باید مستطیل‌شکل باشند و ترجیحاً ابعاد آنها کمتر از ۱ × ۱.۲ × ۲.۴ متر نباشد. به‌علاوه سنگ‌ها باید بدون نقص باشند. یعنی هیچ ترک کوچکی نباید در سنگ طبیعی باشد. کوچک‌ترین ترک طی فرآیند فرآوری سنگ بزرگ‌تر شده و باعث شکستن سنگ و تغییر شکل آن می‌شود.
بلوک‌هایی که قرار است به فروش برسند، باید از نظر رنگ و ساختار یکی باشند وهیچ‌گونه لکی نداشته باشند. سنگ‌های طبیعی استخراج‌شده معمولاً ترک دارند و بدون نقص هستند. بنابراین تنها ۵ تا ۲۰ درصد از آنچه در معادن استخراج می‌شود قابلیت ورود به بازارهای جهانی را دارند. البته در برخی از مناطق اروپا نرخ بازاری شدن سنگ‌ها به‌خاطر کیفیت بهتر بالاتر است.
فرآوری سنگ طبیعی
اکثر سنگ‌های طبیعی استخراج‌شده به شکل اسلب‌های مختلفی درمی‌آیند. این تکه‌های سنگ بارها در طول سطوح بلورشناسی طبیعی خود برش می‌خورند. فاصله بین این لایه‌ها ضخامت سنگ اسلب طبیعی را مشخص می‌کند.
نکته: سنگ‌های طبیعی که در سقف مورد استفاده قرار می‌گیرند کمتر از یک و نیم سانت ضخامت دارند. اما ضخامت سنگ‌هایی که از آنها برای سقف کلبه‌های کوهستانی سنتی و سنگ‌فرش استفاده می‌شود، تا ۱۰ سانتی‌متر است.
پس‌از این مرحله می‌توان سطح سنگ را به‌همین صورت طبیعی و دست‌نخورده نگه‌داشت و کار پایان می‌یابد.
سنگ‌های طبیعی را اکثراً با اره کردن شکل می‌دهند. انواع مختلفی از اره‌ها برای این کار وجود دارد. برخی از آنها از چندین تیغه موازی تشکیل‌شده‌اند و برخی تیغه‌های منحنی در اندازه‌های مختلف دارند. امروزه روش‌های مدرن بسیاری با فناوری بالا برای برش سنگ‌های طبیعی وجود دارد. در مقاله دیگری در مورد اصول برش سنگ‌های اسلب توضیح داده‌ایم که مطالعه آن خالی از لطف نیست.
پس‌از برش سنگ‌ها باید سطح آنها را پرداخت کرد. برای این کار از دستگاه‌های صیقل دهنده سنگ استفاده می‌کنند و تا حد موردنظر سنگ طبیعی را جلا می‌دهند. به‌این‌ترتیب رنگ و بافت طبیعی سنگ مشخص‌تر می‌شود. از طرف دیگر برخی ابزارها هم برای سخت‌تر کردن سطح سنگ وجود دارند، مانند دستگاه‌های سندبلاست یا روش گرما و شعله.
نکته: در روش گرما و شعله بخش‌های کوچکی از سنگ به‌خاطر انبساط برخی مواد معدنی خاص مانند کوارتز می‌ریزد. از این روش معمولاً برای فرآوری سنگ گرانیت که در فضای آزاد کاربرد دارد استفاده می‌شود.
امروزه ممکن است در فرآوری سنگ مخصوصاً در ساخت مجسمه و وسایل تزئینی، از اصول سنتی استفاده شود. بنابراین مهارت و آگاهی سازنده هم نقش مهمی بازی می‌کند.
اگر طالب اطلاعات بیشتری در مورد سنگ‌های طبیعی هستید، دوره آموزش فرآوری سنگ‌های اسلب در سامانه رهجو را از دست ندهید تا بیشتر در مورد داستان سنگ‌های اسلب انتخاب کوپ در معدن، اصول برش سنگ‌های سخت و نرم و بسیاری مطالب دیگر یاد بگیرید.
